Πύργος Αυλωναρίου

O ενετικός πύργος, που συντηρήθηκε και αναπαλαιώθηκε το 1953 .Toν χρησιμοποιούσαν οι Ενετοί ως κέντρο ενός συστήματος οπτικού τηλεγράφου και είχε ανταπόκριση με άλλους παρόμοιους πύργους που έχουν διασωθεί σε μέτρια η κακή κατάσταση.Tα παράθυρα βρίσκονται στο μεσαίο και άνω τμήμα του πύργου,ενώ το κατώτερο τμήμα έφερε μόνο θυρίδες ελαφρών όπλων.

Η τοιχοδομία του είναι από ακατέργαστους λίθους με πολλά μικρά κεραμίδια  στα διάκενα. Οι διαστάσεις του εξωτερικά είναι 8.10χ8.05 μέτρα και έχει ύψος 19 μέτρα περίπου. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας χρησιμοποιούταν σαν αστυνομία. Μετά την απελευθέρωση ,μία ομάδα Βαυαρών στρατιωτών ήρθε και εγκαταστάθηκε στον Πύργο  για να διαπιστώσει αν είναι γερός να παραμείνει ή αλλιώς να κατεδαφιστεί. Επειδή τον βρήκαν ακέραιο και κατοικήσιμο τον επισκεύασαν.

Όταν οι Βαυαροί αποχώρησαν, χρησιμοποιήθηκε σαν Δημαρχείο του Δήμου Δυστίων. Σύμφωνα με την παράδοση το  πρώτο Δημαρχείο του Δήμου Δυστίων στεγαζότανε στον Ενετικό Πύργο, είχε τέσσερα πατώματα και στον δεύτερο όροφο έγινε το Δημαρχείο του Αυλωναρίου.

Μονή Αγίου Χαραλάμπους Λευκών

H Μονή Αγίου Χαραλάμπους Λευκών, βρίσκεται κοντά στο χωριό Αυλωνάρι   και πρόκειται για ένα βυζαντινό μοναστήρι, χτισμένο σε υψόμετρο 500 περίπου μέτρων. Κύριο χαρακτηριστικό της μονής είναι η πηγή που αναβλύζει και από την οποία ποτίζονται πολλοί κήποι με λαχανικά και οπωροφόρα δέντρα, αλλά και το πανέμορφο φυσικό τοπίο ανάμεσα σε πανύψηλες λεύκες και απεριόριστη θέα προς τον κάμπο του Αυλωναρίου. Στο εσωτερικό βρίσκεται ο ναός που μαζί με τη μονή αποτελούν κτίσματα μεγάλης αξίας και γι αυτό έχουν ανακηρυχθεί σαν αρχαιολογικά μνημεία.

Άγιος Δημήτρης Καταρράκτης

Στη θέση της ιστορικής Μονής Καταρράκτη βρίσκεται πλέον η Μονή του Αγίου Δημητρίου.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου Καταρράκτη βρίσκεται βορειοανατολικά του οικισμού της Οκτωνιάς, μέσα σε μια κατάφυτη ρεματιά και κοντά σ’ ένα μικρό καταρράκτη, από τον οποίο πήρε και το χαρακτηριστικό της όνομα. Ο ναός ήταν το Καθολικό της ομώνυμης Μονής. Κοντά στο ναό σώζεται η βρύση της Μονής. Κελιά δεν υπάρχουν πλέον παρά μόνο λιθοσωροί.

Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος και κατάγραφος με πολύ καλές τοιχογραφίες. Η αγιογράφησή του έγινε το 1633-36.

Στην επανάσταση του 1821 ο ηγούμενος Παϊσιος με τους μοναχούς ξεσηκώθηκαν κατά των Τούρκων και πολλές φορές πρόσφεραν χρήματα και πολεμοφόδια στους αγωνιστές. Τροφοδότησαν κατ’ επανάληψη κυμαϊκά πλοία και τα ενίσχυσαν οικονομικά. Γι’ αυτό ο Ομέρ μπέης ο Καρυστινλής ήταν θυμωμένος μαζί τους. Επιστρέφοντας από την Κύμη το 1821 στρατοπέδευσε στην περιοχή Αλώνια του οικισμού Όριου και λεηλάτησε άγρια τη μονή. Κατέστρεψε κελιά και αφού αιχμαλώτισε τον ηγούμενό της Παϊσιο με έντεκα άλλους μοναχούς, τους μετέφερε τα Αλώνια και τους σκότωσε.

Το 1831 ερημώθηκε η μονή, αφού πέθανε και ο γέροντας μοναχός που είχε ορισθεί ηγούμενος από τον Ομέρ μπέη. Τον διαδέχτηκε ο μοναχός Ανανίας, που ανέλαβε τη φύλαξη της ρημαγμένης μονής μέχρι το 1843. Το 1833 η μονή ερημώθηκε τελείως από τον επίσκοπο Χαλκίδας Ιάκωβο. Η λεηλασία της μονής ήταν πλήρης. Τη λεηλασία του Ιακώβου επιβεβαίωσε με αυτοψία του στη μονή δήμαρχος του τέως δήμου Δυστίων, ύστερα από διαταγή του Επάρχου Καρυστίας.
Η μονή μετά τη διάλυσή της προσαρτήθηκε στη μονή Λευκών ως μετόχι της. Αργότερα η κτηματική της περιουσία πουλήθηκε στους κατοίκους της περιοχής.

Παναγία στο Ποτήρι Αυλωνάρι ή Παναγιά του Κάστρου

Η εκκλησία αυτή βρίσκεται σε ένα βραχώδες κωνοειδές βουνό, νοτιοδυτικά του μακρόστενου όρους Οκτωνιά, στη μέση της απόστασης Αυλωναρίου – Αχλαδερής και η κορυφή του έχει το σχήμα αναποδογυρισμένου ποτηριού, από το οποίο πήρε και το όνομά του. Ανάμεσα στα χαλάσματα σώζεται το μισό της δεξαμενής, που ήταν ασβεστόκτιστη και επαλειμμένη με κουρασάνι. Εκεί εφάπτεται και ο ναός της Παναγίας, που χτίστηκε μεταγενέστερα. Το δάπεδό της είναι στρωμένο με πλάκες και στην Ωραία Πύλη υπάρχουν γλυπτά. Στη βυζαντινή εποχή λειτουργούσε μοναστήρι στο φρούριο με το όνομα Παλαιοπαναγιά.

Άγιος Δημήτριος (Χάνια Αυλωναρίου)

Η κατασκευή του υπολογίζεται γύρω στον 11ο αιώνα. Αξιοθαύμαστα στοιχεία του ναού αποτελούν οι επιβλητικές βυζαντινές τοιχογραφίες και κυρίως οι υπερφυσικές απεικονίσεις των Αρχαγγέλων στους τοίχους του κεντρικού κλίτους. Περίτεχνη είναι η κεραμοπλαστική διακόσμηση του πρόπυλου και ο εντυπωσιακός κεραμοπλαστικός διάκοσμος με ψευδοκουφικά στοιχεία της ανατολικής όψης.

Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος

Ναός Αγίου Ιωάννου ή Ρεβυθάς ή Νηστευτής, βρίσκεται αριστερά του δρόμου που οδηγεί προς τον Αγιο Γεώργιο, στη θέση που ονομάζεται Χόνδρους, σε υψόμετρο 60 μέτρων, και γιορτάζει στις 29 Αυγούστου. Εκεί οι κάτοικοι παρασκευάζουν για μία ολόκληρη νύχτα σε μεγάλα καζάνια παραδοσιακά φαγητά, όπως ρεβιθόριζο και κεσκέσι.  Ο ναός είναι κτίσμα του 13ου αιώνα και είχε τρούλο. Σήμερα, σώζεται ως μονόχωρος. Το δάπεδο είναι πιο χαμηλό του εδάφους, στρωμένο με πλάκες και στολισμένο με το γλυπτό των έντεκα ακτίνων. Οι τοίχοι του ναού παρουσιάζουν τρεις οικοδομικές φάσεις (την αρχική, της Τουρκοκρατίας και αυτήν μετά το 1830). Κοντά στον ναό βρίσκεται και το παλιό πηγάδι, ενώ σε γειτονικές ξερολιθιές ανάμεσα στις πέτρες υπάρχουν και κομμάτια από διάφορα άλλα γλυπτά. Το 1886 οι Αγιωργήτες αφαίρεσαν τις κολόνες που στήριζαν τη σκεπή του και τις έβαλαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο ομώνυμο χωριό.

Γεννέσιο του Προδρόμου

Ναός Γεννέσιο Ιωάννου Προδρόμου, Αγριόγιαννης. Ο ναός βρίσκεται πάνω σε ένα ύψωμα (Οριό προς Οξύλιθο) και είναι αφιερωμένος στο Γεννέσιο του Προδρόμου. Είναι καμαροσκέπαστος και τρίκλιτος. Το ιερό χωριζόταν με τρεις θύρες που στηρίζονταν σε γλυπτούς ιωνικούς, μαρμάρινους κίονες με θολωτά τόξα. Σήμερα, η νότια θύρα δεν υπάρχει. Σώζονται οι βάσεις της κάμαρας που στήριζαν τον τρούλο. Στο δάπεδο του ναού υπάρχουν τάφοι μαρμάρινοι, πιθανόν ηγουμένων. Οι τοιχογραφίες που διασώζονται είναι πολύ λίγες και ανήκουν στο 14ο αιώνα.

Ενετικός Πύργος Κάδι

Καλά διατηρημένα πύργος, στο χωριό Κάδι, δίπλα στην εκκλησία.

Eνετικός Πύργος – Κήπων

Στο κέντρο του χωριού, υψώνεται ο μεγαλύτερος Ενετικός Πύργος της Εύβοιας.

Ενετικός Πύργος – Άνω Κουρούνι

Βρίσκεται στο χωριό ‘Ανω Κουρούνι, Χωριό με εκπληκτική θέα και ερείπια ενετικού πύργου που αγναντεύει τη θάλασσα.

Ενετικός Πύργος – Τραχηλίου

Ευθυτενής και αγέρωχος υψώνεται στη κορυφή του χωριού, ένας καλοδιατηρημένος Ενετικός Πύργος ο οποίος επικοινωνούσε με τα γειτονικά οχυρά Παρθενίου, Αλιβερίου, Θαρουνίου και Αυλωναρίου.

Άγιος Δημήτριος Μακρυχωρίου

Στο Μακρυχώρι  βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, εκκλησία του 14ου αιώνα, διακοσμημένη με Βυζαντινές τοιχογραφίες και τέμπλο. Κτίστηκε από τον Μιχαήλ Ταμισά, ιταλικής καταγωγής, σύζυγο της Έλενας της Αθηναίας. Μετά από παρότρυνσή της έκτισε πολλούς ναούς στην περιοχή.

Παναγία η Οδηγήτρια στις Σπηλιές Κονιστρών

Παναγιά η Οδηγήτρια, του 13ου αιώνα που βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Αποτελεί τον κεντρικό ναό του οικισμού Σπηλιές Κήπων και εορτάζει στις 23 Αυγούστου. Οι υπόλοιπες, διαστάσεων 2 x 3 μ. μοιάζουν μεταξύ τους. Δεν διασώζονται όλες. Κατά την Επανάσταση του 1821, διεξήχθη μάχη βορειοανατολικά του χωριού, ανάμεσα σε άνδρες του Κριεζώτη και Τούρκους. Η θέση που έγινε η μάχη, ονομάζεται Κιόσι από την τούρκικη λέξη κέσι (=σφάξιμο).

Μονή Κλιβάνου

Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, ή μονή Κλιβάνου όπως ονομάζεται από τους ντόπιους, βρίσκεται ανατολικά του Κρεμαστού, κρυμμένη μέσα σε μια πευκόφυτη περιοχή. Γιορτάζει στις 15 Αυγούστου αλλά και της Ζωοδόχου Πηγής. Η μονή, λέγεται, ότι ονομάστηκε έτσι από τον ιδρυτή της και τον πρώτο ηγούμενο Κλιβάνιο ή Λίβανο. Επίσης η μονή ονομαζόταν και «Αλιβάνου μονή». Κτίστηκε κατά την Τουρκοκρατία, τον 16ο ή 17ο αιώνα. Εγκαταλειμμένη τα τελευταία χρόνια, διατηρεί ακόμη στοιχεία από το ένδοξο παρελθόν. Από τα πέτρινα κτίρια και τα κελλιά όπου άλλοτε ζούσαν οι μοναχοί, έχουν απομείνει σήμερα μονάχα κάποιες πέτρες καλυμμένες με χορτάρια. Το καθολικό της μονής, ένας μονόχωρος σταυρεπίστεγος ναός με εξωτερικές διαστάσεις 9,60×6,80 μέτρα, βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση, ενώ οι αγιογραφίες που διακοσμούσαν το εσωτερικό έχουν καλυφθεί από ασβέστη ή έχουν κλαπεί. Το εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο και οι εικόνες του ναού, κατασκευάστηκαν το 1829. Η μονή διαλύθηκε το 1923 και η περιουσία της αγοράστηκε το 1926 από κατοίκους των γύρω οικισμών.

Πανηγύρι Ζωοδόχου Πηγής (Μονή Κλιβάνου)

Κατά το έθιμο αυτό, που κρατήθηκε ζωντανό μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 70, την παραμονή της γιορτής της Ζωοδόχου Πηγής, όλα τα μαγαζιά του χωριού, μαζί με τους κατοίκους, κατέβαιναν στη Μονή Κλιβάνου και έστηναν ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της περιοχής. Η προσέλευση του κόσμου ήταν μεγάλη και στήνονταν στη σειρά αμέτρητες σούβλες με αρνιά για όλους τους παριστάμενους. Το βράδυ, ο κόσμος έστρωνε βελέντζες στο χορτάρι και κοιμόταν στην ύπαιθρο, για να ξυπνήσει την επόμενη μέρα και να παρακολουθήσει τη θεία λειτουργία.
Παναγία Λιαουτσίανισσα

Στο συνοικισμό Λιαουτσιάνισσα Κύμης, σε μια μαγευτική τοποθεσία, υψώνεται μεγαλοπρεπής ο Ναός της Παναγίας, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Η εικόνα της Θεοτόκου έφτασε στο άλλο άκρο του Αιγαίου Πελάγους, στην Κύμη, από την Ανατολή. Στην τοποθεσία της παραλίας  Μαύρα Λιθάρια  λόγω ναυαγίου η θάλασσα παρέσυρε προς την ξηρά αρκετή ξυλεία. Στη θέση αυτή κάθε βράδυ οι κάτοικοι έβλεπαν ένα φως να επιπλέει, αλλά όταν το πλησίαζαν αυτό έφευγε. Την ημέρα πολλοί έρχονταν στο μέρος αυτό και μάζευαν ξυλεία από το ναυάγιο. Για το σκοπό αυτό ήλθαν και δύο υπηρέτες των οικογενειών Βεναρδή και Νικολέσα με τα ζώα τους. Όταν άρχισαν να διαλέγουν ξύλα, ξαφνικά ο υπηρέτης του Νικολέσα βρήκε ένα τετράγωνο ξύλο πού με την αξίνα του το χτύπησε και ετοιμάστηκε να το ξαναχτυπήσει. Όταν όμως σήκωσε ξανά την αξίνα τα χέρια του παρέμειναν ακίνητα. Ο δεύτερος υπηρέτης βλέποντάς τον με τα χέρια ψηλά έτρεξε να δει τι συμβαίνει. Με φόβο σηκώνει το παράδοξο ξύλο και βλέπει ότι είναι εικόνα της Θεοτόκου. Αμέσως μετέφεραν την εικόνα στο ναό του Αγίου Αθανασίου της Κύμης. Τη νύχτα, κατά θαυμαστό τρόπο, η εικόνα της Παναγίας έφυγε από το ναό του Αγίου Αθανασίου και ήλθε στο μέρος όπου σήμερα είναι χτισμένος ο ναός της. Ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Καρυστίας και Σκύρου.

Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα

Ανεγέρθηκε το 1643 και η εκκλησία πιστεύεται ότι είναι βυζαντινή. Το μοναστήρι καταστράφηκε από τους Τούρκους λόγω της ενεργού δράσης των μοναχών του στην επανάσταση του 1821. Σημαντική ήταν επίσης η συμβολή των μοναχών στην εθνική αντίσταση, 1941-1944. Η μονή, που γιορτάζει στις 6 Αυγούστου, έχει αξιόλογα εκκλησιαστικά συγγράμματα του 18ου και του 19ου αιώνα, καθώς και εκκλησιαστικά κειμήλια, μεταξύ των οποίων ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος του 1635.

H γυναικεία Μονή Σωτήρος βρίσκεται 4 χιλιόμετρα βόρεια της Κύμης, σε ένα απόκρημνο και ερημικό περιβάλλον, 250 μέτρα πάνω από τη θάλασσα.

Στις 6 Αυγούστου το μοναστήρι γιορτάζει πανηγυρικά προς τιμήν της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού. Επίσης γιορτάζει στις 20 Δεκεμβρίου στη μνήμη του Αγίου Ιγνατίου, προς τιμήν του οποίου έχει κτιστεί παρεκκλήσι στη βορειοανατολική γωνία της μονής.

Η μονή είναι ένα πολύ μεγάλο κτιριακό συγκρότημα. Έχει όψη φρουρίου και περιβάλλεται από τέσσερις πτέρυγες κτιρίων.

Στο πάνω μέρος, στη βορινή πλευρά της μονής υπήρχε μεγάλος πύργος, οχυρό της μονής, που τον είχαν κτίσει οι μοναχοί για την άμυνά τους. Πριν πολλά χρόνια κατεδαφίστηκε από τους ίδιους, γιατί είχε πλέον ερειπωθεί και ήταν επικίνδυνος.

Στους τοίχους των κτιρίων της είναι εντοιχισμένα διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη από προ-χριστιανικά οικοδομήματα.

Στο κέντρο είναι ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Εσωτερικά όλος ο ναός είναι ασβεστωμένος και δε διαθέτει τίποτα το αξιοσημείωτο. Οι καταστροφές, οι επιδιορθώσεις και ο χρόνος έχουν αφανίσει το παρελθόν του. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο. Το ναό στολίζουν φορητές εικόνες που έχουν μεταφερθεί από διαλυμένες μονές. Ξεχωριστός είναι ο χρυσοκέντητος επιτάφιος της Αποκαθήλωσης που έχει μεταφερθεί από διαλυμένο μοναστήρι, μάλλον της μονής Κλιβάνου, όπως και τα δύο άγια ποτήρια της μονής Κλιβάνου, που μεταφέρθηκαν μετά τη διάλυσή της και εκποίηση της περιουσίας της το 1926.

Μέσα στο ναό φυλάσσονται λειψανοθήκες με λείψανα Αγίων και Μαρτύρων, όπως Αγίου Τρύφωνα, Νικολάου, Χαραλάμπους, Αγίας Παρασκευής.

Η μονή διαθέτει και βιβλιοθήκη με συγγράμματα του 18ου αιώνα.

Ιστορία – Παράδοση
Σύμφωνα με την παράδοση η μονή ιδρύθηκε από μοναχούς του Αγίου Όρους τον 15ο αιώνα. Υπάρχει σφραγίδα του 1643 η οποία είναι χωρισμένη στα τέσσερα, όπως παρατηρείται στο Άγιο Όρος, ενισχύοντας την άποψη αυτή. Λέγεται ότι οι μοναχοί αυτοί διέφυγαν από τους Τούρκους και βρήκαν καταφύγιο εδώ.

Η μονή είχε μεγάλο αριθμό μοναχών κατά τον 17ο αιώνα, είχε προοδεύσει πολύ και διέθετε μεγάλη πνευματική ακτινοβολία. Ήταν το κέντρο των μονών του Αιγαίου, όπου διέμενε και ο επίτροπος των Ιερών Μονών.

Το μοναστήρι καταστράφηκε από τον πασά της Καρύστου Ομέρ Μπέη κατά τα έτη 1821-1823. Επισκευάστηκε όμως το 1847 με πρωτεργάτες τους οπλαρχηγούς Δ. Γιαννάκη, Γ. Ιωάννου, Δ. Δήμου και από τις δωρεές των κατοίκων της περιοχής.

Κατά τη γερμανική κατοχή το μοναστήρι ήταν τόπος καταφυγίου και διαφυγής πατριωτών. Από το 1976 και έκτοτε η Μονή λειτουργεί ως γυναικεία.

Ιερά Μονή Μάντζαρη (Οξύλιθος)

Η εκκλησία είναι κτισμένη τον 11ο αιώνα. Οι μοναχοί της με τον ηγούμενο Παρθένιο πολέμησαν στην επανάσταση του 1821 κοντά στο στρατηγό Ν.Κριεζώτη

Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Μονή «Μάντζαρη» είναι γυναικεία μονή. Βρίσκεται 15 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Κύμης. Πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου.

Το κτίριο της μονής έχει σχήμα ορθογώνιο, και στις τέσσερις πτέρυγές του υπάρχουν μεγάλα οικήματα, όπου είναι τα κελιά, οι ξενώνες, το ηγουμενείο, η βιβλιοθήκη, τα γραφεία, βοηθητικοί χώροι κ.λ.π.. Όλα τα κτίρια περιβάλλονται από τον παλιό μαντρότοιχο της μονής.

Στη μέση του περιβόλου είναι ο ναός της μονής, το Καθολικό της, σταυρεπίστεγος, μονόκλιτος, βυζαντινού ρυθμού, χωρίς τοιχογραφίες ή άλλο ξέχωρο διάκοσμο. Το εσωτερικό του είναι στρωμένο με παχύ στρώμα ασβέστη. Όπου δεν έχουν πέσει οι σοβάδες του ασβέστη φαίνονται οι παλιές αγιογραφίες, ξεθωριασμένες από το χρόνο και σκαλισμένες με οξύ εργαλείο, για να κολλάει ο ασβέστης που επικολλήθηκε. Το τέμπλο στολίζουν οι τρεις βυζαντινές εικόνες της Παναγίας, του Χριστού και του Ιωάννη του Προδρόμου, που ανάγονται στο 16ο αιώνα.

Στη μονή διατηρείται μια μεγάλη ξύλινη ανάγλυφη σφραγίδα του Αγίου Γεωργίου, εξαίρετης τέχνης. Η βιβλιοθήκη της είναι πολύ φτωχή, γιατί τα παλιά βιβλία ή καταστράφηκαν ή υπεξαιρέθηκαν.

Ιστορία – Παράδοση
Δεν είναι διευκρινισμένη η προέλευση του ονόματος της Μονής. Σύμφωνα με μια εκδοχή, ονομάστηκε έτσι από τον πρώτο ηγούμενο και ιδρυτή της που ονομαζόταν «Μάντζαρης». Κατά άλλη εκδοχή, η μονή ιδρύθηκε από πλούσια ευσεβή γυναίκα από τα παράλια της Μικράς Ασίας που ήρθε και ασκήτευσε αρκετό καιρό και που είχε πολλά «μαντζάρι» μαζί της, χρήματα δηλαδή. Ίσως το όνομα να δικαιολογείται και από το μεγάλο πλούτο του μοναστηριού, που είχε πολλά «μαντζάρια» και ενίσχυε οικονομικά τους φτωχούς.

Το πότε ιδρύθηκε η μονή είναι άγνωστο, μια και δεν υπάρχουν γραπτές αποδείξεις. Η μονή τον 16ο αιώνα είχε προοδεύσει πολύ και είχε αποκτήσει τεράστια ακίνητη περιουσία, που πιστοποιείται από δωρητήρια, πωλητήρια, δικαστικές αποφάσεις, σουλτανικά φιρμάνια, που σώζονται στο αρχείο της. Συγκεκριμένα από πωλητήριο φαίνεται ότι η μονή αγόρασε όλη την περιουσία της παλιάς μονής «Βύθουλα» Στύρων. Επίσης υπάρχει πωλητήριο των κτημάτων της μονής Κοτσικιάς της Οκτωνιάς, καθώς και δωρεά κτημάτων των κατοίκων Οξυλίθου και Όριου προς τη μονή στις 16 Αυγούστου του 1529. Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι η μονή Μάντζαρη είναι παλιά.

Η μονή πήρε ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1821. Οι μοναχοί της με τον ηγούμενο Παρθένιο πολέμησαν κοντά στο στρατηγό Νικόλαο Κριεζώτη. Με την απελευθέρωση της Εύβοιας, οι μοναχοί υπό τον ηγούμενο Παρθένιο ξανασυγκεντρώθηκαν στη μονή και άρχισαν την περισυλλογή και ανοικοδόμηση των ερειπίων που άφησαν πίσω οι ορδές του Ομέρ μπέη του Καρυστινλή. Το 1834 είχε προσωπικό από 10 μοναχούς. Τον 19ο αιώνα σημειώθηκε μεγάλη πρόοδος ενώ στη συνέχεια έπεσε σε μαρασμό και το 1910 έγινε μετόχι της μονής Σωτήρος Κύμης

Παναγίτσα Αλιβερίου

Η Παναγίτσα Αλιβερίου, η οποία κτίστηκε στα 1393 μ.Χ. Είναι λιθόκτιστος ναός  και ευρίσκεται σε πανοραμικό λοφίσκο υψομέτρου 60  μέτρων του Αλιβερίου, όπισθεν του Ο.Τ.Ε. Για την κατασκευή του ναού  της Κοιμήσεως της Θεοτόκου  κυρίως χρησιμοποιήθηκε αρχιτεκτονικό υλικό προερχόμενο από ναό των κλασικών χρόνων. Μάλιστα, επάνω από τη νότια είσοδο βρίσκεται εντοιχισμένο θραύσμα επιτύμβιας στήλης του 4ου π.Χ. αιώνα με αετωματική επίστεψη, διακοσμημένη με δύο ρόδακες και έχουχα χαραγμένη την επιγραφή ‘‘Κλεαρίστη Καλλίππου». Ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού, που τελέστηκε την ίδια περίοδο με την κατασκευή του, σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση, παρά την πυρκαγιά που έπληξε κάποτε το χώρο. Η Παναγίτσα Αλιβερίου είχε κτήτορες τον ιερέα Σταμάτιο (‘‘που πιθανότατα ήταν κάποιος άγνωστος λόγιος της εποχής»)  και τη σύζυγό του Ειρήνη. Ήταν, μάλιστα , κοιμητηριακού  χαρακτήρα ναός.

Κόκκινη εκλησσιά Αλιβερίου

Η «Κόκκινη Εκκλησία», που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο, βρίσκεται σε λοφίσκο  ΝΔ    Κατακαλού και σε απόσταση 2,5 χμ. περίπου από τον οικισμό. Κατά την παράδοση φέρεται να έχει κτιστεί τον 11ο αιώνα Ονομάστηκε έτσι από την κοκκινωπή πέτρα και το δομικό συνδετικό υλικό (τουβλάκια και τριμμένο κεραμίδι, κορασάνι)  με τα οποία έχει δομηθεί. Στην κόγχη του ιερού έχουν εντοιχιστεί πολλά αρχαία μάρμαρα. Στο λοφίσκο της Κοκκινοκκλησιάς  έχουν περισυλλεγεί  και προϊστορικά όστρακα νεολιθικού τόπου. Οι τοιχογραφίες του ναΐσκου είναι εντελώς φθαρμένες.

Άγιος Λουκάς

Ο ναός του Οσίου Λουκά του Στειριώτη, ο οποίος ασκήτεψε στην περιοχή για τρία χρόνια. Ο Όσιος Λουκάς γεννήθηκε το 896 στην Καστοριά. Αν και δεν κατάφερε να μάθει γράμματα, είχε από μικρός ροπή προς τα Θεία και ήταν λάτρης του μοναχικού βίου. Ακολουθώντας κρυφά από τους συγγενείς του, κάποιους μοναχούς περαστικούς από την Καστοριά, έφθασε στην Αθήνα και εκάρη μοναχός σε πολύ μικρή nλικία, σ’ ένα μοναστήρι της βυζαντινής Αθήνας. Μετά το θάνατο της μητέρας του, αφού πούλησε και διένειμε την περιουσία του, ασκήτεψε για επτά χρόνια σ’ ένα βουνό της Φωκίδας. Οι Βουλγαρικές και Σαρακήνικες επιδρομές στα ελληνικά εδάφη τον ανάγκασαν ν’ αλλάξει τόπους διαμονής πολλές φορές. Στη συνέχεια ήρθε και μόνασε στον Άγιο Λουκά, ακριβώς στο μέρος, που έχει κτισθεί ο ομώνυμος ναός με πλήθος επιγραφών, αραβουργημάτων και γλυπτών. Μετά το θάνατο του φιλοπόλεμου Βούλγαρου ηγέτη Σημαιών και τη συντριβή των Βουλγάρων, κατέφυγε στο Στειρί της Φωκίδας, όπου ίδρυσε μικρό μοναστήρι στο όνομα της Αγίας Βαρβάρας. Εκεί παρέμεινε μέχρι το θάνατό του (7 Φεβρουαρίου 953). Η φήμη του αγράμματου καλόγερου, του Στειριώτη ‘Οσιου, όπως έγινε γνωστός, απλώθηκε σε ολόκληρη την αυτοκρατορία με αποτέλεσμα μεγάλες προσωπικότητες της εποχής να επιζητούν τις συμβουλές του και την ευλογία του. Προφήτεψε το διωγμό των Σαρακηνών από την Κρήτη με την επέμβαση του Νικηφόρου Φωκά, το συγκεκριμένο χρόνο που επετεύχθη. Ο Άγιος Λουκάς είναι πολύ παλιό χωριό. Στη θέση του κατά την αρχαιότητα υπήρχε δήμος της Ερέτριας. ενώ κατά την Τουρκοκρατία ήταν ένα από τα πλούσια και μεγάλα χωριά, σύμφωνα με τους καταλόγους των Τούρκων. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν πολλά παλιά και νεότερα μικρά και μεγαλύτερα εκκλησάκια. Ο ναός του Αγίου Λουκά κτίστηκε κατόπιν εντολής του αυτοκράτορα Βασιλείου του Β’ του Βουλγαροκτόνου, όταν ο τελευταίος επισκέφθηκε την κωμόπολη το 1014. Ο περίτεχνος ναός του Αγίου Λουκά μαζί με κάποιους άλλους της περιοχής ήταν μετόχια της μονής, του Οσίου Λουκά του Στειριώτη στη Φωκίδα. Δεν έχει εξακριβωθεί αν ο ναός της Εύβοιας ήταν προγενέστερος ή όχι του περικαλλή ναού του Οσίου Λουκά της Φωκίδας. Για την κατασκευή του ναού του Αγίου Λουκά  Αλιβερίου εργάστηκαν οι ίδιοι τεχνίτες (Κοσμάς και Δαμιανός Ζωσιμάς) που κατασκεύασαν το ναό στο Στείρι του Ελικώνα. Ο αρχικός ναός του Οσίου Λουκά και τα γύρω από αυτόν κτίσματα είναι άγνωστο πότε κατεστράφησαν. Πιθανότατα κατέρρευσαν από σεισμούς ή κατεστράφησαν από επιδρομές Τούρκων μεταξύ 1400 και 1470. Ο σημερινός ναός κτίστηκε στη θέση του παλιού το 1870 με δομικά υλικό του παλιότερου, αλλά από τεχνίτες αδαείς και άσχετους προφανώς με την ιστορία του ναού. Όλα τα μάρμαρα, τα γλυπτά και τα αραβουργήματα του παλιού ναού κτίστηκαν ακατάστατα και σε διάφορα μέρη και ύψη του ναού.

Άγιος Ιωάννης

Η σημερινή εκκλησία είναι Βυζαντινού ρυθμού . Άρχισε να οικοδομείται από το 1897 και εγκαινιάστηκε το 1932 . Έχει οικοδομηθεί στα θεμέλια της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου που είχε καταστραφεί από τους Τούρκους . Τμήμα της παλιάς εκκλησίας σωζόταν μέχρι πριν λίγα χρόνια . Το μόνο που σώθηκε από την πυρπόληση του παλιού ναού είναι η εικόνα του Αγίου Νικολάου βυζαντινής τέχνης . Αυτή ρίχτηκε στη φωτιά και κάηκε ένα μέρος της . Όταν όμως η φωτιά έφτασε στο σώμα του Αγίου έσβησε μόνη της . Η εικόνα αυτή σήμερα φυλάσσεται στο ναό του Αγίου Δημητρίου . Η εκκλησία του αγίου Δημητρίου , ρυθμού Βασιλικής , μέχρι το 1932 ήταν η καθολική  μας εκκλησία . Ο Άγιος Δημήτριος είναι ο πολιούχος του χωρίου και προς τιμήν του το χωρίο πανηγυρίζει στις 26 Οκτώβρη Η εκκλησία λοιπόν αυτή έχει ηλικία πάνω από 1000 χρόνια οι δε εικόνες της είναι βυζαντινής τέχνης . Οι τοίχοι και η οροφή έχουν θαυμάσιες αγιογραφίες τμήματα των οποίων φαίνονται γιατί οι παλιοί δεν ήξεραν και σοβάτισαν και άσπρισαν το εσωτερικό της εκκλησίας . Πάνω στο τέμπλο που είναι ξύλινο υπάρχει ο εσταυρωμένος με μια τρύπα στη μέση , η οποία έγινε από πυροβόλο όπλο ενός τούρκου στρατιώτη . Αυτός από ασέβεια πυροβόλησε την εκκλησία και μας λέει η παράδοση ότι την ώρα εκείνη έγινε θαύμα . Κόπηκαν τα χέρια του στρατιώτη και οι άλλοι βλέποντας αυτό , ενώ είχαν συγκεντρώσει εύφλεκτες ύλες για να κάψουν την εκκλησία , έντρομοι τράπηκαν σε φυγή ενώ φώναζαν ότι τους κυνηγά ένας καβαλάρης . Χάρη στο θαύμα αυτό σώθηκε στο ακέραιο ο ναός αυτός και είναι το καύχημα και το μόνο ιστορικό και αρχαιολογικό μνημείο του χωριού.

Σταυροεπίστεγος Ναός Αγίας Θέκλας

Έξω από τον οικισμό της »ΑΓΙΑΣ ΘΕΚΛΑΣ», κοντά στη ρεματιά, σώζεται και διατηρείται σε καλή κατάσταση ο μικρός σταυρεπίστεγος ναός της Αγίας Θέκλας(13ου αιώνα)χαρακτηρισμένο βυζαντινό μνημείο,με εξαιρετικές τοιχογραφίες, 4χιλιόμετρα από το Αυλωνάρι. Στο εσωτερικό του ναού οι τοιχογραφίες που σώζονται χρονολογούνται στον 13ο και 14ο αιώνα. Η Αγία Τράπεζα είναι αρχαία μαρμάρινη πλάκα,στηρίζεται σε μαρμάρινο… μονόλιθο.Η κόγχη εσωτερικά είναι πολύ μεγάλη και πιάνει όλο το Ιερό. Φαίνεται πως δυο καλλιτέχνες, πιθανότατα σε διαφορετική εποχή ο καθένας, ιστόρησαν το εσωτερικό της εκκλησίας. Από τα χέρια του ενός βγήκαν οι τοιχογραφίες του δυτικού τμήματος του ναού που φαίνονται να είναι και χρονικά μεταγενέστερες, ίσως των μέσων του 14ου αιώνα. Στον άλλον καλλιτέχνη ανήκουν οι υπόλοιπες τοιχογραφίες της εκκλησίας που ανάμεσα τους είναι και δυο υπερφυσικές μορφές των Αγίων Βασιλείου και Νικολάου.